Yolanthe & Reinoud

Yolanthe van Lalaing knielt voor Maria, Getijdenboek plm. 1460, Ms Bodleian Douce 93, fol. 084v (Oxford).

Altijd als ik de naam Yolanthe voorbij zie komen in de media (en dat gebeurt best wel vaak), moet ik aan Yolanthe denken. En dan bedoel ik niet die Yolanthe, maar haar 15de-eeuwse naamgenote Yolanthe van Lalaing.

Toen hertog Filips van Bourgondië in 1433 definitief heerser over de Nederlanden was geworden, was een van de bestuurlijke vernieuwingen die hij doorvoerde het aanstellen van een stadhouder, in het Frans ‘lieu-tenant’, de plaatsvervanger (van de hertog) dus. Tot dusverre waren bestuurders altijd belangrijke edellieden geweest en dat veranderde niet. Wat wel nieuw was, was dat dergelijke hoge bestuurders door hertog Filips voor een tijdelijke periode werden benoemd, ook weer makkelijk vervangen konden worden en ze hun ambt niet konden laten overgaan op hun zoons. Het landsbestuur werd zo losgekoppeld van de oude feodale verhoudingen, één van de belangrijkste vernieuwingen die de Bourgondische hertogen hebben ingevoerd in onze landen.

In 1440 werd een voorname Henegouwse edelman, Willem van Lalaing, heer van Bugnicourt, tot stadhouder van Holland en Zeeland benoemd. Dat was net in een periode dat de Hoekse & Kabeljauwse twisten hier weer eens flink waren opgelaaid. Holland en Zeeland waren verdeeld in een pro- en een anti-Bourgondisch kamp. De vorige stadhouder had zich veel te soft opgesteld en het was de bedoeling dat stadhouder Willem van Lalaing (1395-1475) eens stevig orde op zaken zou gaan stellen. Maar in plaats van zich boven de partijen te plaatsen, verbond Willem van Lalaing zich juist met één van beide, namelijk de Hoekse partij. Bovendien ging hij allerlei persoonlijke financiële verplichtingen aan met de voorman van die Hoekse partij, ridder Reinoud van Brederode, de heer van Vianen.

Reinoud II van Brederode (1415-1473) in zijn officiële gewaad van ridder van het Gulden Vlies.

Stadhouder Willem voerde geen goed bestuur in de ogen van het hertogelijk gezag en in 1445 werd hij vervangen. Maar om zijn verplichtingen aan Reinoud van Brederode te kunnen voldoen huwelijkte hij zijn dochter Yolanthe (daar is ze dan!) aan hem uit. In Nederlandse geschriften wordt ze ook wel Yolande van Brederode genoemd, maar in de 15de-eeuwse bronnen zie je toch altijd de naam Yolanthe.

Getijdenboek Yolanthe van Lalaing (detail)

Van deze Yolanthe is slechts één selfie bekend, namelijk de afbeelding die een boekverluchter maakte voor haar persoonlijke getijdenboek, waarin ze geknield aan de voeten van Maria is te zien. In die devote positie zag ze dan zichzelf, zo stel ik me voor, elke keer als ze haar getijdenboek open sloeg. Yolanthe van Brederode-van Lalaing bracht na de dood van Reinoud in 1473 haar laatste jaren door op kasteel Brederode bij Santpoort en overleed op 15 augustus 1497.

Bron: Anteun Janse, Vrouwenlexicon.

Literatuur: Mario Damen, De Staat van Dienst, Hilversum, 2000. (Over de Bourgondische ambtenaren in de 15de eeuw)