Tussen Samhainn en Sinte Maarten

Fantasy-afbeelding van Cailleach Bheur (‘oude vrouw’), de Ierse koningin van de winter, die een belangrijke rol speelt in de Iers-Schotse mythologie. Zij beheerst de wereld van 1 november tot 1 mei

Het is vandaag 1 november, Allerheiligen volgens de katholieke heiligenkalender. Eerder vanavond zag ik een meisje op straat, onder begeleiding van haar moeder, die met een uitgeholde pompoen met een lampje erin langs de deuren ging. ‘Wel heb je ooit’, dacht ik en ‘wat zullen we nou krijgen’. Weet dan niemand meer hoe het zit? Is alles dan verworden tot één  grote postmodernistische hutspot, waarin alle oude feesten en gebruiken worden gemengelmoest, omdat het zo leuk is voor de kinderen? Mopper, mopper…

Zeker, overal ter wereld gaan kinderen met lichtjes langs de deuren om een liedje te zingen en snoep of geld op te halen. In de Angelsaksische wereld doen ze dat op Halloween, dus de avond voor Allerheiligen (het meisje was 24 uur te laat!); in West-Nederland en Vlaanderen op Sint Maarten (11 november – het meisje was 10 dagen te vroeg!), in vele andere Europese landen op de ochtend van Driekoningen (6 januari). In de Hindoestaanse wereld kent men het Divali-feest dat veel gelijkenissen vertoont met Sinte Maarten en ook ongeveer in dezelfde periode wordt gevierd.

Het is interessant om na te gaan met welke verklaringen men aankomt om deze feesten te duiden. Zo zou Halloween teruggaan op het Keltische Samhainn, het begin van de winter op 1 november, als de geesten terugkeren vanuit de onderwereld en de wereld tot aan het voorjaar wordt geregeerd door Cailleach Bheur, de koningin van de winter. Zoals men weet deelde de vierde-eeuwse heilige Sint Maarten zijn mantel met een bedelaar. Sint Maarten was dan ook in de Middeleeuwen de dag waarop men de kerkelijke belasting, de tienden, moest betalen, wat de bedelende kinderen in onze tijd een ironisch tintje geeft.

Als voormalig volkstuinier heb ik me eigenlijk nooit erg verbaasd over al die feesten en tradities die op een of andere manier met de landbouwcyclus te maken hebben en voorzien werden van een christelijke betekenis. Zaaifeesten, hooifeesten, oogstfeesten, feesten als de druiven bloeien, feesten als de druiven rijp zijn, als het vee naar binnen moet, als het vee naar buiten gaat, als de winter is vergangen, als hij misschien bijna is afgelopen (Ground Hog Day – 2 februari, samenvallend met Maria Lichtmis = 40 dagen na Kerstmis) of juist als de winter op zijn hoogtepunt is (Kerst). Als al die feesten niet hadden bestaan, zouden ze alsnog moeten worden uitgevonden, want ze geven structuur aan de tijd en het menselijk bestaan. In dat verband is een feest als Samhainn heel logisch. De oogst is binnen, het vee staat op stal of is geslacht, van het land valt niets meer te halen, dus laat de winter nu maar komen. En o, ja de pacht moet zo dadelijk betaald worden, dus stuur je kinderen er maar op uit om een centje bij te bedelen.