Pieter Paulus, bijna de 1ste Nederlandse president

Zo. Vandaag 21 januari 2013 is Barack Obama geïnaugureerd voor zijn tweede termijn als 44ste president van de Verenigde Staten van Amerika.
Zoals we weten wordt ons land sinds 1813 geregeerd door vorsten uit de Oranje-dynastie, waar het vóór 1795 juist de burgers waren die de macht bezaten, met de Oranjes in de bescheiden rol van stadhouders. Dienaren van de staat dus slechts, van het chique soort, dat dan weer wel.

Toch heeft Nederland in die periode juist tussen 1795 en 1813 bijna ook een heuse president gekend. Nadat immers Willem V, de laatste van de Oranje-stadhouders, naar Engeland was gevlucht werd hier naar Frans revolutionair voorbeeld en onder invloed van de Franse militaire macht op 19 januari 1795 de Bataafse Republiek uitgeroepen.
Een jaar later, op 1 maart 1796, trad in Den Haag de Eerste Nationale Vergadering aan, de directe voorganger van ons huidige parlement en bovendien tamelijk democratisch (voor die tijd dan) tot stand gekomen. Tot voorzitter werd gekozen de Zeeuw Pieter Paulus (1753-1796). De vergaderingen vonden plaats in de balzaal van het toenmalige stadhouderlijk hof aan het Binnenhof, de zaal die later de ‘oude’ Tweede Kamer zou worden.

Pieter Paulus was afkomstig uit een bescheiden niet-adellijk milieu in het Zeeuws-Vlaamse Axel, waar zijn vader burgemeester was. Tijdens zijn studiejaren in Utrecht ontpopte Pieter Paulus zich tot een van de ideologen van de patriotse beweging. In 1773 publiceerde hij een boek, getiteld Het nut der Stadhouderlijke Regeering aangetoond, waarin hij zich evenwel kritisch uitliet over diezelfde stadhouderlijke regering, ook al wees hij deze niet volledig af. In 1785 werd de jurist Paulus benoemd tot advocaat-fiscaal van de Admiraliteit van de Maze in Rotterdam. Een mooie toekomst leek voor hem weggelegd, zeker toen hij trouwde met Françoise Vockestaert, afkomstig uit een rijke Delftse regentenfamilie.

In 1788 werd hij echter uit zijn ambt gezet, juist vanwege zijn patriotse sympathieën. Pieter Paulus week uit naar Frankrijk, maar keerde samen met de Franse legers in 1795 terug naar ons land, waar hij uitgroeide tot een van de voormannen van de Bataafse Revolutie. Omdat hij alom gerespecteerd werd, niet de radicale stroming binnen de Patriotten vertegenwoordigde en mogelijk daarom als verbindend werd gezien, koos men Pieter Paulus op 1 maart 1796 tot voorzitter van de Eerste Nationale Vergadering. De taak van dit – gekozen- orgaan, was het voorbereiden van een ontwerp voor een nationale grondwet, naar Frans en indirect ook naar Amerikaans voorbeeld.

Als het toen allemaal was gelukt was Nederland misschien wel een presidentiële Republiek geworden, zoals de Verenigde Staten, en waren we nu óók aan onze 44ste president toe geweest. Maar het liep anders. Tijdens de feestelijkheden in Den Haag rondom de geboorte van de Nationale Vergadering vatte Pieter Paulus kou. Door blootshoofd op straat te lopen, zo wordt gezegd. Dat koutje werd een longontsteking en enkele weken later, op 17 maart 1796, overleed hij.

De man die misschien de eerste echte president van Nederland had kunnen worden raakte in vergetelheid en daarom is het wel mooi dat vorig jaar nog in Trouw door een journalist een pleidooi werd gehouden om de oude vergaderzaal van de Tweede Kamer alsnog naar Pieter Paulus te vernoemen. Dat zou een schrale troost zijn voor onze democratie in het jaar dat een begin wordt gemaakt met de viering van 200 jaar monarchie.

(Bron: Biografie van Pieter Paulus op dbnl.org)