Op de Bataviawerf, of Graven in het Geheugen

Willem Vos met twee nieuwe leerling-scheepstimmerlieden op de werf. Voorjaar 2000. (Foto auteur)

Tussen 1990 en 2007 werkte ik, afgezien van een korte tussenpoos, op de Bataviawerf in Lelystad, in verschillende rollen en functies. Vanaf mijn eerste stappen op de werf, in de zomer van 1990, tot aan zijn terugtreden in 2001, heb ik langdurig en nauw samengewerkt met scheepsbouwmeester Willem Vos. Willem Vos was de stichter van de Bataviawerf en de geestelijk vader van de reconstructie van het schip Batavia. In alle opzichten.
Ik kom daar over te spreken omdat er gewerkt wordt aan een biografie over Willem Vos. Die wordt geschreven door freelance journalist Wilfried Vonk en moet verschijnen in september 2015. Willem Vos is dan 75 jaar en het is tevens 30 jaar geleden dat hij met de bouw van de Batavia begon (kiel gelegd op 4 oktober 1985).

Afgelopen week bezocht Wilfried mij om mij te interviewen over mijn tijd op de werf en mijn herinneringen aan scheepsbouwmeester Vos. Nu wil ik hier zeker niet alles opschrijven wat ik aan Wilfried vertelde, dat staat straks wel te lezen in dat boek. Mijn herinneringen vormen maar één perspectief en Vos verdient juist een objectieve benadering waarin het fenomeen Willem Vos van alle kanten wordt belicht. Wilfried heeft gelukkig met een groot aantal mensen gesproken. Laat ik één tipje van de sluier oplichten: Willem was een gecompliceerde persoonlijkheid. Door sommigen bejubeld als een soort goeroe, of sekteleider zo men wil, door anderen verguisd en afgebrand. Maar voor alles een groot vakman, laat dat duidelijk zijn.
In zijn laatste jaren op de Bataviawerf is hij niet al te best behandeld door bestuur van zowel werf als gemeente Lelystad, maar anderzijds gedroeg hij zich soms zo wispelturig en ongrijpbaar dat hij bestuurders (en medewerkers!) tot wanhoop kon drijven. Een wispelturigheid die je ook als ‘authenticiteit’ kunt omschrijven. Willem deed namelijk zelden iets tegen zijn eigen zin.

Willem overlegt met twee van zijn medewerkers. Zomer 1990. (Foto Cathérine Noury)

Als je zo’n lange tijd ergens heb gewerkt onthoud je natuurlijk niet alles wat er gebeurd is. Het geheugen is selectief. Ik had altijd gedacht een duidelijke en vastomlijnde herinnering te hebben gehad aan de werf. Maar dat bleek dus niet zo te zijn. Je eigen herinnering wordt gekleurd door meningen die je je later hebt gevormd over bepaalde periodes. Eerste indrukken vermengen zich met latere kennis; globale ideeën die je had blijken soms nergens op gebaseerd te zijn. Een interviewer die je naar je herinneringen vraagt doet dat soms op zó’n manier dat je werkelijk je hersens moet uitwringen om te reconstrueren hoe het nou ook al weer precies zat. Hij heeft immers meerdere bronnen gehoord en bezit misschien een objectiever beeld, maar ik was er toch bij geweest. Dus wat was nu de waarheid? Als historicus ben je nu zelf onderdeel van het gebeurde.

Ik ben na het interview extra nieuwsgierig geworden naar het boek over Willem. Ik heb hem sinds 2003 niet meer gezien of gesproken, maar weet nu al dat het boek me zal verrassen.