Nieuwe ramen voor de kathedraal van Reims

Behalve soldaten sneuvelen schoonheid en kunst (en de waarheid) ook als eersten in een oorlog. Dat gold bij uitstek voor de kathedraal van Reims in de Eerste Wereldoorlog. Deze schitterende gotische kathedraal, waarvan de bouw in de 12de eeuw begon en die in 1211 werd gewijd, stond vanaf september 1914 praktisch permanent in de vuurlinie. Stad en kerk kregen vele Duitse granaten te verduren. De kathedraal overleefde de oorlog, zij het zwaar gehavend. De prachtige kalkstenen beelden waren aan puin geschoten. Het gebrandschilderde glas was zo goed als totaal verwoest. Men besloot om de kerk te herbouwen en de ornamenten te restaureren waar mogelijk.

Wat nu in Reims is te zien is feitelijk grotendeels een reconstructie van wat er ooit was. Zeker geldt dat voor de vele beelden, waarvan sommige er wel heel erg als nieuw uit zien. Natuurlijk had men er voor kunnen kiezen om ook het glas zoveel mogelijk in middeleeuwse stijl te reconstrueren. En dat is ook wat in de eerste jaren van de herbouw, tot aan de Tweede Wereldoorlog, is gebeurd. Traditioneel werkende ateliers, zoals die van Marq en Simon, togen aan het werk om het glas zoveel mogelijk in oude staat terug te brengen. Of er van het 15de-eeuwse gebrandschilderde glas nog oude werktekeningen bestonden, zoals het geval is met de cartons van de Goudse Glazen in Gouda, is mij niet bekend, maar dat lijkt gezien de totale verwoesting niet erg waarschijnlijk. Het laatste raam als traditionele reconstructie, de rozet in de zuidelijke transept, werd in 1980 opgeleverd.

De rozet in de westelijke façade. Een creatie van Brigitte Simon.

Intussen had men besloten ook andere wegen in te slaan. De beroemde schilder Marc Chagall kreeg in 1971 opdracht om ontwerpen te maken voor een drietal ramen in de centrale kapel van het koor, aan de achterzijde van de kerk. Hij heeft dat in zijn kenmerkende stijl gedaan en met verbluffend resultaat. Het werk kwam in 1974 gereed, volstrekt 20ste-eeuws en helemaal Chagall, maar tegelijk in harmonie met het overige gebrandschilderde glas in de kathedraal.

Koning Lodewijk IX (Saint Louis) spreekt recht, een raam van Marc Chagall (detail).

De doop van Clovis – raam van Chagall (detail)

Door te kiezen voor nieuw in plaats van reconstructie hebben het kerkbestuur en het Franse ministerie van Cultuur lef getoond. Erfgoed uit verleden en heden worden nu op een inspirerende manier met elkaar verbonden. In 2011, ter gelegenheid van het 800-jarig bestaan, is men nog een stap verder gegaan. De Duitse kunstenaar Imi Knoebel (1940) heeft uiterst kleurige ramen ontworpen voor de beide koorkapellen aan weerszijden van de ‘Chagall-kapel’. Het uitvoerende werk is gedaan door het zelfde atelier Marq uit Reims dat ook de ramen van Chagall had gemaakt. Sommige glasgedeelten zijn doorzichtig, andere juist niet, wat het gebrandschilderde glas diepte en gelaagdheid geeft. Knoebel heeft bovendien gekozen voor een abstracte voorstelling in primaire kleuren. Het verhalende karakter, de ramen als prentenboek zoals je dat in middeleeuwse kerken ziet, heeft men daarmee verlaten. Maar het resultaat is des te fascinerender.
Oordeel zelf.