Mijn opa: een economische vluchteling uit Friesland

De laatste decennia van de 19de eeuw en het eerste van de 20ste waren een tijd van economische bloei. Nederland industrialiseerde volop, dat wil zeggen, bepaalde delen van het land. Amsterdam, Rotterdam en in mindere mate steden als Tilburg, Groningen en Enschede werden magneten die arbeiders vanaf het platteland aantrokken. Want op dat platteland ging het helemaal niet goed. De landbouwcrisis vanaf de jaren 1880 deed het platteland verarmen, de mensen trokken weg, waardoor er nog minder overbleven. Er werd niet geïnvesteerd of geïnnoveerd. Het platteland, ooit de motor van de Nederlandse economie, kachelde achteruit. Friesland werd daarbij wel het hardst getroffen. Tussen 1880 en 1914 emigreerden maar liefst 20.000 Friezen, vooral naar de Verenigde Staten. Maar niet iedereen ging zo ver weg, je moest ook maar net het geld hebben voor een bootticket. Duizenden anderen bleven in Nederland, maar verlieten wel voorgoed hun geboortegrond. Je zou ze economische vluchtelingen kunnen noemen, op zoek naar een beter bestaan.

Rients van der Zee (Sexbierum, 14-10-1886 – Delft, 1-06-1947)

Mijn opa, Rients van der Zee (1886-1947) groeide op in het Friese Sexbierum. Hij stamde uit een familie van ambachtslieden, met name scheepsbouwers. Zijn vader, Haring van der Zee, was zelfs mede-eigenaar geweest van een scheepswerf in Franeker, maar al in de jaren ’70 van de 19de eeuw was daar de klad in gekomen. De markt voor houten zeilschepen was dramatisch gekelderd. Haring had niet kunnen overschakelen op een nieuwe vorm van scheepsbouw, maar koos voor een bestaan als ambtenaar in dienst van de Waterstaat. Zijn taak was het bewaken en inspecteren van het dijkvak tussen Harlingen en Sexbierum. Het gezin woonde vlak aan de dijk.

Toen mijn opa zijn schoolopleiding had voltooid moet het hem al duidelijk zijn geweest dat Friesland voor hem geen toekomst had. Twee van zijn oudere broers waren al vertrokken en ook hij verliet Friesland. Met zijn middenstandsdiploma op zak ging hij in de leer bij winkeliers in het ‘verre westen’, van Nederland wel te verstaan. Eerst een paar jaar in Schagen en rond 1909 arriveerde hij in Delft. Hij ontmoette er Nettie (1891-1970), de dochter van een goed-christelijke timmerman/zaagmolenaarsknecht uit Dordrecht en op 1 oktober 1913 trouwden ze.

Het huwelijk van opa Rients en oma Nettie in 1913. Geflankeerd door de ouders van de bruidegom (links) en die van de bruid (rechts)

De opening van de eerste winkel, september 1913.

Delft was een sterk groeiende industriestad in die jaren: de Gist- en Spiritusfabriek en de Kabelfabriek waren er grote werkgevers. Mijn opa en oma openden een winkeltje in fournituren aan de Binnenwatersloot en de zaken gingen lange tijd voorspoedig tot 1925. Toen ging het tegen zitten. De zaak ging op de fles en evenals zijn vader koos ook mijn opa voor het relatief veilige ambtenarenbestaan. Hij werd portier bij de gasfabriek.

Ik heb mijn opa nooit gekend, hij was al jaren voor mijn geboorte overleden. Een broer en twee zusters van hem waren in Friesland achtergebleven. Tjeerd overleed al in de jaren ’30, maar tante Frouk en tante Siets dreven tot in de jaren ’60 een kleine bakkerij in Ferwerd, in de marge van de samenleving. Een oven die met takkenbossen werd gestookt, een toonbank met een weegschaal met echte gewichtjes. Die bakkerij en die oude mensen heb ik in mijn kleuterjaren wel ontmoet en daar heb ik een vage herinnering aan. Je kunt zeggen dat ik toen een glimp van het leven uit de 19de eeuw heb opgevangen.