Getroffen in volle actie op zee

Afbeelding uit de Beauchamp Pageant, met het scheepsgevecht. Pentekening op perkament. (British Library, MS Cotton Julius E. iv, fol. 18v.)

Realistische afbeeldingen van middeleeuwse scheepsgevechten zijn zeldzaam. Wat we wel geregeld aantreffen zijn gefantaseerde voorstellingen, bijvoorbeeld als boekillustratie van Bijbelse gebeurtenissen of mythische voorstellingen.

Een uitzondering is wellicht een bijzondere pentekening uit het laat 15de-eeuwse manuscript The Beauchamp Pageant. Deze geïllustreerde biografie van Richard de Beauchamp, Earl van Warwick (1382-1439) werd omstreeks 1485/90 gemaakt in opdracht van zijn dochter Anne de Beauchamp (1426-1492). Zij was de schoonmoeder van de Engelse koning Richard III (1452-1485) en er is gesuggereerd dat zij haar vaders leven liet optekenen toen zij tijdens de Rozenoorlogen, de strijd om de Engelse troon tussen de huizen York en Lancaster, politiek gezien in de knel was geraakt. Zijn heldhaftige, ridderlijke levensverhaal zou haar moeten helpen haar positie te handhaven. Tevergeefs overigens, zij werd van haar bezittingen vervallen verklaard en stierf in armoede. Wie de afbeeldingen heeft gemaakt is niet bekend, maar de auteur van een standaardwerk over de Beauchamp Pageant vermoedt dat de tekenaar uit Vlaanderen, preciezer gezegd uit Brugge, stamt op grond van bepaalde stijlkenmerken.[1]

Deze, ietwat vage, pentekening uit de Beauchamp Pageant verbeeldt een middeleeuws scheepsgevecht op zo’n manier dat je moet concluderen dat de tekenaar ooit zelf getuige is geweest van zo’n gevecht, gezien de verschillende details. De tekening toont een zeegevecht tijdens de Honderdjarige Oorlog waar de Earl van Warwick omstreeks 1420 aan deelnam. Drie schepen zijn in een mêlee verwikkeld en naderen elkaar bijna boord tot boord, op het linker schip zien we boogschutters met longbows, dat zijn natuurlijk de Engelsen mét de dappere Earl van Warwick en op het voorste schip staan kruisboogschutters geposteerd – de Fransen.
Helemaal achter neemt een derde, eveneens Frans, schip deel aan het gevecht. Het Engelse schip, waarvan de mast maar voor een deel te zien is op de tekening, vaart tussen deze beide andere schepen door. Tussen de Engelse boogschutters steken de lopen van een tweetal kleine scheepskanonnen boven het boord uit. Maar er wordt ook met speren en stenen geworpen. Vóór op het voorkasteel van het Franse schip staat een man op het punt een lange spies naar het Engelse te werpen. Vanuit een korf in de mast werpt een andere soldaat ook een speer naar beneden. Op het achterste schip zien we boven in de mastkorf iemand een grote steen boven zijn hoofd heffen met het doel om die omlaag, op het Engelse schip te gooien.

Idem, detail. De stenengooier wordt getroffen door een pijl.

Maar als we eens goed op de tekening inzoomen zien we dat de tekenaar een grote pijl of spies dwars door het lichaam van deze ongelukkige zeesoldaat heeft getekend. De tekening toont daarmee een actiemoment tijdens deze zeeslag, want een fractie van een seconde later zou de man niet meer zo getekend kunnen worden, getroffen als hij was door dit Engelse projectiel. Werkelijk, een rake prent!

(Dit artikel werd tevens gepubliceerd in Zeespiegel, een bundel ter gelegenheid van het afscheid van Marc van Alphen van het Nederlands Instituut voor Maritieme Historie NIMH. De bundel werd bij verschijnen opgedragen aan de kort daarvoor overleden maritiem historicus Gijs Rommelse)

[1] Bron: Alexandra Sinclair, The Beauchamp Pageant, York, 2003.