Engeltje

Engeltje Ekesdochter van der Velde (Achlum 1850 – Sexbierum 1923)

Laten we het eens hebben over mijn overgrootmoeder, Engeltje Ekesdochter van der Velde. Zij was de moeder van mijn opa Rients, de vader van mijn vader. Engeltje werd geboren op 21 april 1850 in Achlum, een oud dorp in de grietenij Franekeradeel, zo’n beetje tussen Franeker en Harlingen in. Zij was het oudste kind van Eke Tjeerds van der Velde (1820-1893), de plaatselijke grofsmid, en Blijke de Vries (1819-1891). Het gezin telde zeven kinderen, van wie er twee jong stierven.

Haar vader Eke Tjeerds van der Velde was zelf getrouwd met een Engeltje Ekesdochter Langius, de dochter van de plaatselijke smid Eke Langius, nadat hij bij zijn schoonvader in de zaak was gekomen. Smeden vervulden een belangrijke taak in alle pre-industriële plattelandsgemeenschappen. Zij werken immers met vuur en ijzer, maken en repareren gereedschappen en boezemen door hun kunde bij iedereen ontzag in.

Haring Janszoon van der Zee (Franeker 1851 – Sexbierum 1924)

Op 31 oktober 1875 trouwde Engeltje met Haring Janszoon van der Zee, een scheepstimmerman uit Franeker. Je kunt je afvragen hoe ze elkaar hebben ontmoet. Welke netwerken bestonden er op het Friese platteland in het midden van de 19de eeuw? De kerk, misschien. Mij lijkt het waarschijnlijkst dat Haring, die niet alleen timmerman was, maar de zoon van de eigenaar van een kleine scheepswerf in Franeker, als klant bij Eke Tjeerds van der Velde kwam. Scheepsbouwers hebben smeden nodig voor het ijzerbeslag op hun schepen. Smeden die aanvoelen wat de scheepsbouwer wil en goed werk leveren voor een schappelijke prijs. Misschien was Eke Tjeerds zo’n smid en bovendien ligt Achlum niet ver van Franeker. En ja, daar sta je dan in de smederij te wachten tot het werk klaar is, de dochter van de smid brengt koffie en wie weet sprong er een vonk over. Als je dan ook nog van het zelfde -hervormde- geloof bent, van vergelijkbare maatschappelijke status en de wederzijdse ouders stemmen in, dan ligt een huwelijk voor de hand.

Er bestaan twee duidelijke foto’s van Engeltje en van Haring. Op de oudste foto zijn ze nog jong, hoewel niet zó piepjong. Op het Friese platteland van de 19de eeuw werd doorgaans niet heel erg jong getrouwd, althans niet door mijn voorouders. Misschien zijn deze foto’s gemaakt ter gelegenheid van hun huwelijk, dus in 1875. Engeltje ziet er fantastisch uit, mooi verzorgde kleren, een gesteven kanten kapje, sieraden. Een zekere welstand is haar wel aan te zien, trots kijkt ze de wereld in, zij het niet met humor. Ik geloof niet dat Engeltje een opgewekte natuur had en het calvinisme maakt je er ook niet vrolijker op. Haar echtgenoot is wat soberder gekleed. Scheepsbouw en smederij zijn beroepen waar best wat geld in omgaat, dus die welstand kan er zeker geweest zijn, al heb ik daar maar weinig gegevens over.

Het dijkhuis in Sexbierum, omstreeks 1900. Uiterst links staat ‘beppe’ Engeltje, ‘pake’ Haring (met hoed) leunt op een hekje. Om hen heen staan vier van hun dochters. De huizen zijn verdwenen nadat de zeedijk op deltahoogte was gebracht in de tweede helft van de 20ste eeuw.

Wat ik wel weet is dat Engeltje tussen 1876 en 1895 haar man elf kinderen schonk die allemaal in leven bleven. Dat geluk werd echter verstoord doordat de traditionele houten scheepsbouw in Friesland vanaf de jaren ’80 van de 19de eeuw hard achteruit ging, net zoals het hele platteland in die tijd steeds meer verarmde. De scheepswerf in Franeker werd verkocht en Haring nam een ambtelijke betrekking aan als dijkopzichter in Sexbierum, even ten noorden van Harlingen. Het gezin ging wonen in een huis vlak aan de dijk. Ook daar is een foto van bewaard gebleven, gemaakt omstreeks 1900.

Op de laatste foto, gemaakt tijdens het huwelijk van hun zoon Rients op 1 oktober 1913, is die teruggang hen wel aan te zien. Van de vroegere trots is weinig meer over, we zien twee oude mensen uit een andere tijd. Engeltje stierf op 7 augustus 1923, haar man Haring volgde ruim een half jaar later, op 4 april 1924. Beiden werden begraven op het kerkhof bij de Hervormde kerk in Sexbierum en liggen daar nog. Hun grafsteen geeft de plaats aan.