De taal van de Hanze

Titelblad van het beroemde Zeerecht van Visby, dat in diverse talen verscheen, waaronder deze uit 1537 in het Middel-nederduits. (Wirtschaftsarchiv Handelskammer Hamburg.)

Een van de aardigste aspecten van het doen van onderzoek naar de periode van de Duitse Hanze (plm. 1300-1500) is de taal. Een groot deel van het bronnenmateriaal is geschreven in het Middel-nederduits, de taal die in de late Middeleeuwen vooral werd gesproken en geschreven in Noord-Duitsland, zeg maar de omgeving van Hamburg en Lübeck, maar zich gaandeweg had ontwikkeld tot een lingua franca in het hele gebied waar kooplieden van de Hanze actief waren. Dat had tot gevolg dat een koopman uit, bijvoorbeeld, Brugge zich moeiteloos kon verstaan met een collega uit Danzig (Gdánsk), Riga of zelfs het verre Nowgorod.
Omdat het Nederduits niet heel erg veel verschilt van de taal die in Holland werd gesproken, konden de Hollanders wat de communicatie betreft van meet af aan meedraaien in het internationale handelsverkeer.

Ter illustratie een stukje Nederduits uit een rapport van 8 december 1438. Pruisische ambassadeurs berichten aan hun thuisbasis, de burgemeesters en raadslieden van Danzig, over de nijpende armoede in Amsterdam als gevolg van oorlog en handelscrisis. Lees het vooral hardop voor, dan lijkt het net Nederlands.

Den ersamen wisen borghermesteren und raedmannen der stad Dantzike, unsen leven heren und vrunden sal dusse breff. […]

Se hebben to Amstelredame grote noet van dem armoede, des so veele is, dat umme brot loept, des alle de andren stede in Holland und Zeelant gevrowet synt und danken Gode, dat hiir ymant gekomen is, de daer claghen wil, up dat se daerto helpen moeghen dat dat gherichtet werde, Got voghet to den besten.

Bron: Hanserecesse, II, deel 2, nr. 285. In druk uitgegeven in 1878, maar digitaal raadpleegbaar via de Hansischer Geschichtsverein.

(Lees ook: Hermann Niebaum, ‘Taal en communicatie in het Hanzegebied’, in: Hanno Brand e.a., Koggen, Kooplieden en kantoren, Hilversum/Groningen, 2010.)