De grafelijke vispartij

De grafelijke vispartij, plm. 1420, door Jan van Eijck (Parijs, Louvre)

Momenteel stelt het Museum Meermanno in Den Haag gedurende korte tijd een prachtige gekleurde tekening ten toon van niemand minder dan Jan van Eijck (±1390-±1441).

De tekening is een bruikleen van het Louvre in Parijs en blijkt inderdaad gemaakt te zijn in de periode 1420-1425 en door Jan van Eijck. Geavanceerd technisch onderzoek van de tekening in combinatie met nauwgezet archiefonderzoek heeft dat aangetoond. Ook is uit dat onderzoek gebleken dat de tekening weliswaar vroeg 15de-eeuws is, maar dat het houten paneeltje waar de tekening op is geplakt uit de 17de eeuw stamt, evenals de rode omlijsting en de Latijnse tekst erboven. Ze zijn zo knap tegenwoordig.

Nu ken ik deze tekening al enige tijd, maar ik heb hem altijd veel te modern geïnterpreteerd. Ik dacht dat de wat vage figuren aan de linkerzijde een symbolisch contrast zouden vormen met die aan de rechterkant. Dat we links Jacoba van Beieren zien en rechts haar rivaal en oom Jan van Beieren. Dat ze beiden in dezelfde sloot vissen – die van de macht natuurlijk – , maar dat Jan van Beieren er uiteindelijk met de winst vandoor ging en daarom helder in kleur afgebeeld staat. Zo is namelijk de politieke geschiedenis en dat ga je er dan inleggen. Maar ‘algemene kennis’ is zoals altijd een slechte raadgever voor historisch onderzoek.

Het blijkt dus allemaal onzin en veel te simpel gedacht van mij. Ook de figuren aan de linkerkant waren ooit veelkleurig, maar ze zijn door de tijd verschoten geraakt. Bovendien blijken beide helften van de tekening pas in de 17de eeuw samengevoegd en het is dus geenszins zeker of hij ooit als één tekening is ontworpen! Dat blijkt allemaal uit scans en diepgaand technisch onderzoek.

We moeten deze tekening denk ik eerder zien als een typisch 15de-eeuws tafereel van edelen die zich vermeien in de natuur met allerlei adellijke activiteiten, zoals valkenjacht en hengelen. Daar zijn meer voorbeelden van, zoals o.a. gemaakt door de gebroeders Van Limburg. Waarschijnlijk staat inderdaad Jan van Beieren in het midden rechts (met valk) afgebeeld, want hij was in de periode 1420-1425 de beschermheer en opdrachtgever van Jan van Eijck aan het Haagse Hof, maar wie de anderen zijn is vooralsnog onduidelijk.

Miniatuur door de Gebroeders van Limburg uit de Très Riches Heures, het 15de-eeuwse getijdenboek voor de hertog van Berry. Edelen vermaken zich op een grasveld met een mooi kasteel op de achtergrond.

Een mythe is doorgeprikt, maar wat resteert blijft een fantastische en nog steeds intrigerende tekening. De reden voor het Meermanno om deze tekening naar Den Haag te halen is trouwens niet de kwestie van de afgebeelde personen, maar van het bouwwerk op de achtergrond. Dat stelt zeer waarschijnlijk het Binnenhof voor. En al is de afbeelding mogelijk niet natuurgetrouw, het is daarmee wél de oudste afbeelding van het Binnenhof! Uit geschreven bronnen blijkt bijvoorbeeld dat de duinen begin 15de eeuw tot aan het Binnenhof oprukten en men telkens het zand uit de ridderzaal moest vegen. Zo geeft deze tekening toch weer onvermoede vergezichten in de tijd.

De grafelijke vispartij is nog tot en met 11 maart 2012 te zien in het Meermanno Museum in Den Haag.