De Batavia

De Batavia op het Markermeer tijdens de opnamen voor de film ‘Scheepsjongens van Bontekoe’, maart 2007. (Foto Ad van der Zee)

“Zeg, dat schip de Batavia die bij Lelystad ligt, dat is toch dat nepschip? En dat schip bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, dat is toch een echte?” Deze opmerking werd van de week tegen mij geuit en hoe ver kan iemand naast de waarheid zitten, want in werkelijkheid is het precies andersom gesteld met het gehalte aan authenticiteit van beide scheeps-replica’s. Maar de gedachte was helder: het ene schip ligt afgemeerd bij een nep-koopjesdorp (Batavia Stad) in een gure polderstad. Dat moet dan ook wel een nepschip zijn. En dat schip bij het schitterende Scheepvaartmuseum, dat kan toch niet anders of het is een zorgvuldige reconstructie van het verleden.

Hoe diep is de Bataviawerf in Lelystad gezonken, want het zal niet lang duren of bovenstaande gedachtegang wordt gemeengoed. En dat zou jammer zijn, want ook al lijkt de bedrijfsvoering van de Bataviawerf al jaren nergens naar, met het schip an sich is niks mis. Met veel liefde en tomeloze inzet van honderden mensen is tussen 1985 en 1995 een prachtig schip gebouwd, waarbij zoveel mogelijk recht gedaan is aan een 17de-eeuwse manier van werken, met 17de-eeuwse maatvoering en gebruikmaking van zoveel mogelijk authentieke materialen. Het kromhout ís ook echt kromhout en de constructie altijd zo ambachtelijk mogelijk uitgevoerd.

Ik weet een beetje waar ik over spreek, want ik heb er jaren gewerkt, altijd op het snijvlak van historisch onderzoek en publieksvoorlichting. Ik heb de opkomst meegemaakt en de hoogtijdagen van 1993 tot 1995 toen er jaarlijks meer dan 300.000 mensen naar Lelystad kwamen om het schip te zien. Van heinde en verre, vanuit de hele wereld kwamen ze. Tot eind jaren ’90, toen begon het langzaam te kantelen en vandaag de dag is de werf, waarvan ooit gedacht werd dat die tot een van de toptien-attracties van Nederland zou kunnen uitgroeien, niet meer dan een schamel aanhangsel van het genoemde koopjesdorp. Aan nieuwe schepen gewerkt wordt er niet meer, de oorspronkelijke initiatiefnemers wentelen zich in frustratie en wrok en de laatste medewerkers met werkelijke kennis van zaken zijn ontslagen. Er wordt weliswaar nagedacht over een nieuwe positionering en een fusie met het nabijgelegen Nieuw Land Erfgoedcentrum, maar één ding is duidelijk: de tijden van weleer komen nooit meer terug.

Ik zou er nog eens een boek over moeten schrijven, want voor een deugdelijke analyse van hoe het allemaal is verlopen is hier geen plek. Laten we ons voorlopig maar even koesteren aan het recente verleden, toen het nog wel goed ging en de Batavia een toonbeeld was van hoe je het verleden met het heden kunt verbinden. Ik heb daarom een speciaal Pinterest Board ingericht waar ik foto’s van de afgelopen 25 jaar op heb geplaatst en de komende tijd nog vele zal toevoegen. Ook heb ik nog niet al te lang geleden, in 2005/6, een rondleiding geschreven voor de Batavia die zeer recent nog door een Bataviawerf-vrijwilliger in een nieuw jasje is gestoken. Die rondleiding, in pdf-formaat (6,7 Mb), is hier te downloaden: BATAVIA rondleiding Voor de echte liefhebber van 17de-eeuwse scheepsbouw. Het lijkt misschien een wat hard verhaal dat ik hier neerschrijf, maar het is zoals het is. Ik trap niet na, ik kijk niet om in wrok. Ik hoop alleen dat het schip de Batavia in de toekomst de aandacht zal krijgen die het verdient. En die toekomst ligt denk ik niet in het troebele water van het Markermeer bij Lelystad. Daar zal het schip alleen langzaam wegkwijnen in vergetelheid.