Constantinopel, 1453
Belegering van Constantinopel, 1453. Toegeschreven aan Philippe de Mazerolles, 3e kwart 15de eeuw. Bibl. Nat. de France.
Nu de barbaren van de IS op de poorten van de beschaving beuken en een spoor van bloed en geweld door het Midden-Oosten trekken, gaan onze gedachten als vanzelf uit naar het jaar 1453. De Osmaanse Turken hadden de stad Constantinopel, de oude hoofdstad van het Romeinse Rijk, die parel van beschaving, al maanden in de tang en namen die uiteindelijk in op 29 mei 1453. Het Oost-Romeinse Rijk, of wat daar van over was, was gevallen en voor sommigen kwam daarmee een einde aan 2000 jaar Romeinse beschaving.
Maar hoe ervoer men toen in West-Europa die val van Constantinopel? Wat ging er door ze heen, om zo te zeggen? Wel, volgens deze auteur waren de gevolgen eigenlijk niet zo groot als ze door latere geschiedschrijvers wel zijn voorgesteld. Er ging weliswaar – even – een schok door het Christelijke Westen, maar het leven ging door en men leerde om te gaan met die nieuwe Turkse macht aan het oostelijk uiteinde van Europa.
Gebeurde er dan niets? Liep men dan niet te loop, eiste men geen maatregelen? En wat deed de Grote Hertog van het Westen, Filips de Goede? Rustte hij niet direct een groot leger uit en stuurde hij de F16’s van de vijftiende eeuw niet subiet oostwaarts om zijn geloofsgenoten te hulp te komen?
Nou, neu.
Dat wil zeggen, de hertog nam zich voor om op termijn een groot offensief te starten tegen de nieuwe machthebbers in Constantinopel. Een nieuwe grote kruistocht moest er komen en hij zwoer, samen met zijn ridders van het Gulden Vlies, vazallen en hovelingen een plechtige eed tijdens een magistraal banket in Rijsel (Lille) om die kruistocht aan te zullen vatten. Zodra de tijd rijp zou zijn, Dieu le veult.
Dat banket en die eed, de befaamde Eed op de Fazant, we hebben het er nu nóg over. Maar tot militaire actie van enige omvang heeft het niet geleid. De Turken bleven waar ze waren, tot op de huidige dag.
Wel danken we aan dat banket, dat gehouden werd op 17 februari 1454, een fantastisch mooi muziekstuk. Filips had zijn hofcomponist, Guillaume Dufay, opdracht gegeven om een treurzang te schrijven op de Val van Constantinopel. Dufay maakte toen de Lamentatio sanctae matris ecclesiae Constantinopolitanae. Naar verluidt werd dit motet tijdens het banket gezongen door een vrouw terwijl zij in een wit gewaad, gezeten op een olifant, de zaal binnenreed. Iedereen was tot tranen toe geroerd en besloot onmiddelijk om het kruis aan te nemen. Voor drama en ultiem effect had de hertog van Bourgondië een groot talent, dat is bekend.
Maar het is een prachtig lied, Dufay had zichzelf weer eens overtroffen. Dit is de tekst:
O tres piteulx de tout espoir fontaine,
Pere du filz dont suis mere esplorée,
Plaindre me viens a ta court souveraine,
De ta puissance et de nature humaine,
Qui ont souffert telle durté villaine
Faire à mon filz, qui tant m’a hounourée.
Dont suis de bien et de joye separée,
Sans qui vivant veule entendre mes plaints.
A toy, seul Dieu, du forfait me complains,
Du gref tourment et douloureulx oultrage,
Que voy souffrir au plus bel des humains.
Sans nul confort de tout humain lignage.
Omnes amici ejus spreverunt eam, non est qui consoletur eam ex omnibus caris ejus.
De laatste regel vormt de zogeheten tenor, een langzaam gezongen Latijnse tekst uit de Klaagzangen van Jeremia, die door de Franse tekst heengeweven is. Of de Franse tekst is om de tenor heen geweven, het is maar hoe je het wilt horen. Dufay was een meester in polyfonie.
En de muziek vind je hier: bijvoorbeeld deze uitvoering, op Spotify, van de Capella de Ministrers
Op YouTube, een mooie uitvoering van het Hilliard Ensemble
Bij dat ‘einde van de beschaving’ kan je gerust een vraagteken zetten. In 1453 was Constantinopel een vervallen en voor minstens de helft ontvolkte stad, die in de eeuw na de val een nieuwe bloeiperiode in ging…
Zeker heb je een punt, vandaar mijn voorbehoud. Dergelijke symbolische kantelmonumenten worden achteraf geconstrueerd vanuit een bepaalde idee.