Paarden en onmogelijke machines

Bellifortis, F° 117v, Univ. Frankfurt/Main.

Ik schreef hier al eerder over het boek over middeleeuwse wapenkunde, de Bellifortis, van de 15de-eeuwse auteur Conradus Kyeser. Toen ging het over de vroeg-15de-eeuwse editie die zich in de bibliotheek van Besançon bevindt. Na wat verder zoeken vond ik een nog veel mooiere editie, uit ongeveer het midden van de vijftiende eeuw, in de Universiteitsbibliotheek van Frankfurt.

De afbeeldingen zijn inhoudelijk praktisch gelijk aan die uit Besançon, ze zijn alleen mooier vormgegeven en fijnzinniger ingekleurd. Ze ogen ook levendiger. Neem nou de bovenstaande paardenlift (folio 117v). Behalve een slimme en goed uitgedachte manier om paarden ordelijk en in groepen over een rivier heen te krijgen ziet het er ook bijzonder elegant uit. De knechten aan weerszijden hebben er duidelijk plezier in.

Bellifortis, F° 142r.

Een nog vernuftiger machine biedt folio 142r. Weer een soort lift, maar nu een verticale die voor personen is bedoeld en zo te zien moet die ook nog eens op windkracht kunnen draaien, als we die schoepenraderen tenminste als zodanig interpreteren. Geschreven beschrijvingen ontbreken helaas in dit manuscript, dus we moeten er naar raden. Let vooral ook op het perspectief van het laadbakje tussen de staanders, het touw en de windas. Duidelijk een hele vroege Escher, uit 1450.

Schip met schoepraderen, Bellifortis, F° 113v.

Ten slotte deze intrigerende afbeelding van een mechanisch door handkracht voortgedreven schip. Het idee is duidelijk: twee schoepenraderen aan weerszijden worden aangedreven met een slinger, via een tandwielstelsel dat erg aan dat van een molen doet denken. Het is waarschijnlijker dat Kyeser dit idee ter ore was gekomen dan dat hij het daadwerkelijk gezien heeft.

Perspectivisch gezien klopt de constructie van geen kant en draait die slinger nu binnen of buiten de boot?