De slag bij Jipsinghuizen

Tijdens een toeristisch rondje in de buurt van de vesting Bourtange in Oost-Groningen, kwamen we in het dorpje Jipsinghuizen. Daar bevindt zich een gedenksteen voor de veldslag die er op 26 september 1665 plaats vond tussen troepen van de bisschop van Münster en een groep soldaten van de stad Groningen. We hebben het dan over de Eerste Munsterse Oorlog, een reeks schermutselingen in Oost-Groningen, Drenthe en de Achterhoek in de zomer en het najaar van 1665. De prins-bisschop van Münster, Bernhard van Galen (1606-1678), viel met een leger van 20.000 man de Republiek binnen. Hij wist enkele steden en streken te veroveren, maar werd daarna al snel teruggeslagen. Zeven jaar later, tijdens het Rampjaar 1672, zou ‘Bommen Berend’, zoals hij in Groningen bekend staat, een stuk succesvoller zijn en zelfs de stad Groningen direct gaan bedreigen. Maar ook toen werd zijn belegering afgeslagen.

Omdat de Eerste Munsterse Oorlog een van de onderwerpen is die Armand de Gramont, graaf van Guiche, behandelt in zijn Mémoires, was ik erg benieuwd of hij eigenlijk ook melding had gemaakt van die Slag bij Jipsinghuizen. De graaf van Guiche was lange tijd een van mijn helden. Ik heb een vertaling gemaakt van zijn Mémoires die de jaren 1665 tot 1667 beslaan en zich voor een groot deel in de Republiek afspelen, waar hij tijdelijk naartoe verbannen was. Hij nam deel aan de belegering van Lochem in de winter van 1665-1666 onder leiding van de Staatse legerleider Maurits van Nassau-Siegen (die van het Mauritshuis), met steun van Franse troepen onder leiding van de burggraaf van Turenne. Hij verhaalt uitvoerig over de manoeuvres die de Munsterse troepen in Drenthe en Groningen vlak daarvoor uitvoerden.

In zijn Mémoires noemt Guiche het dorpje Jipsinghuizen niet, maar hij vertelt dat hij had gehoord van directe ooggetuigen dat de troepen van bisschop Van Galen een nieuwe, onbekende doortocht hadden gevonden vanuit het Munsterse land door het onbegaanbare moeras, óm de vesting Bourtange heen, waarna ze zich hadden verschanst in de buurt van Ter Apel. Guiche verbaast zich erover (dat zich verbazen over tactische en strategische missers vanuit militaire onkunde doet hij wel vaker, en passant zijn eigen kennis op dit gebied etalerend) dat de Munsterse troepen niet even noordwaarts waren doorgestoten. Hij benadrukt dat door verwaarlozing de vesting Bourtange maar nauwelijks was verdedigd en dat de Munstersen na hun succesvolle moerasoversteek die belangrijke vesting makkelijk in de rug hadden kunnen aanvallen en veroveren. Als ze dat hadden gedaan was de cruciale verbinding vanuit Münster naar Groningen open komen liggen en hadden ze bovendien de vesting Bourtange in handen gehad. Maar goed, dat deden ze dus niet waardoor de Groningse troepen de Munsterse makkelijk konden verslaan.

Guiche noemt verder geen details, maar hij refereert hier aan wat in de Nederlandse geschiedschrijving de Slag bij Jipsinghuizen wordt genoemd. Die onbekende doortocht dwars door het moeras van Bourtange verliep over een in het diepste geheim aangelegde houten loopbrug die de Munsterse troepen in de weken voorafgaand aan de slag hadden aangelegd. Een kleine voorhoede van 1800 Munsterse soldaten had zo de doortocht door het Bourtanger Moor kunnen maken. Ze hadden het dorp Sellingen veroverd en bij Jipsinghuizen, waar zich een brug bevond over het riviertje de Ruiten Aa, hun kamp opgeslagen in afwachting van de hoofdmacht. Een kleine compagnie van naar verluidt 104 Groningers onder leiding van commandant Rembt ten Ham had vervolgens een verrassingsaanval  uitgevoerd, waarbij meer dan 300 Munstersen sneuvelden. Deze werden ter plaatse begraven op een plek die sindsdien het Bisschopskerkhof wordt genoemd. De brug door het Bourtanger Moor werd door de Groningers direct vernietigd. Zij wonnen door deze stoutmoedige militaire actie tijd om versterkingen aan te kunnen voeren en ook konden de Staatse troepen zich nu met de Groningers verenigen om de Munstersen terug de grens over te drijven. Het dorpje Jipsinghuizen werd daarbij overigens door de zich terugtrekkende Munsterse troepen geheel platgebrand. De opmars van de prins-bisschop was gestuit en het zou zeven jaar duren voor hij een tweede poging ondernam. In die zin was de Slag bij Jipsinghuizen een beslissend moment in die Eerste Munsterse Oorlog.

Dat er in 2007 een monument ter herdenking van deze slag werd opgericht is dan ook volkomen terecht. De Eerste Munsterse oorlog is een stuk minder bekend dan de tweede (uit 1672) maar het monument blijft ons er zo mooi aan herinneren. Het bestaat uit een steen met daarop een gedenkplaat met een tekst die de Groningse kapitein Gajus (Gatze) van Jeltinga in 1674 over de slag had geschreven, waarbij hij refereert aan de ‘pas door het moeras’.