Fietsen langs de Atlantikwall

Vanuit mijn werk neem ik deel aan een project om een zestal fietsroutes te maken langs de Atlantikwall in Zuid-Holland. Elk van de zogeheten Stützpunktgruppen langs de kust krijgt daarbij een eigen routerondje van een kilometer of 35, met uitgebreide informatie over wat er nog te zien is van de Duitse bunkers en andere militaire objecten. Eén van die rondjes betreft het gebied tussen Noordwijk en de Wassenaarse Slag en afgelopen zaterdag heb ik de conceptroute gereden en getest. Dat deed ik samen met Nick Warmerdam die de route heeft ontworpen en beschreven. Nick is archeoloog met bijzondere belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog. Loop met hem door het duin en binnen vijf minuten heeft hij een handvol kogelhulzen gevonden, die jij zelf nooit had zien liggen.
Afijn, wij hebben de route gereden die begint aan de boulevard van Katwijk, zuidwaarts voert achter de zeereep door Berkheide naar de Wassenaarse Slag. Vanaf daar gaat de route even oostwaarts naar Rijksdorp (een wat geheimzinnig gebied, een Duits bunkerdorp, maar als hoofdkwartier in gebruik door de Nederlandse militaire inlichtingsdienst tijdens de Koude Oorlog) en weer noordwaarts langs Valkenburg terug naar Katwijk. Daarna volgt een noordelijke lob via de landgoederen Offem en Leeuwenhorst naar Noordwijk tot aan het plaatselijke Atlantikwallmuseum. Ten slotte fiets je dan terug over de boulevard en door de duinen weer naar Katwijk. De routes zullen begin 2019 gepubliceerd worden op papier in een mapje, maar uiteraard ook digitaal als pdf en op platforms zoals route.nl.

Drakentanden in de duinen
Het eerste stuk voert je van Katwijk naar de Wassenaarse Slag. Je ziet duinen en denkt ‘dat zijn duinen, misschien wel wat steil en hoog’. Veel van die duinen zijn echter helemaal niet op natuurlijke wijze ontstaan, maar na de Tweede Wereldoorlog opzettelijk gemaakt door de Duitse bunkers onder grote hoeveelheden zand te bedelven. Weg, weg moesten ze, uit het zicht. Onder het zand bevinden zich tientallen bunkers, manschappenverblijven, geschutsstellingen, radarposten enzovoorts. Niets is soms wat het lijkt. Bij de Wassenaarse Slag vinden we de Vleermuisbunker, waar onder leiding van Staatsbosbeheer rondleidingen worden gegeven. Niet in de wintermaanden, want dan houden de vleermuizen hun winterslaap.

Een zogeheten Deckungsloch, een betonnen ring. Meerdere van deze ringen werden op elkaar gestapeld en vormden dan een schuttersput. (Foto auteur)

Dwars door het gebied loopt van oost naar west een hoge anti-tankmuur, ter bescherming van de Stützpunktgruppe Noordwijk-Katwijk. Er zijn hier en daar wat gaten in gemaakt, maar hij is nog voor een groot deel intact. Aan de oostzijde, in het Panbos, gaat de tankmuur over in een reeks antitankversperringen, op zijn Duits Höckerhindernisse, maar meestal Drakentanden genoemd. Het is een bijzonder gezicht om deze versperringen te zien, inmiddels deels overgroeid en wie er oog voor heeft (zoals Nick), kan je wijzen op de zigzaggende loopgraven die ook nog in het landschap zijn te herkennen.

Barakkenbos Vliegveld Valkenburg
Aan weerszijden van de weg Wassenaar-Katwijk (de N441) zijn tussen de bomen vervallen schuren en barakken te zien. Dit gebiedje is toepasselijk het Barakkenbos genaamd. De meeste gebouwen hebben een blauw bordje met witte cijfers op de gevel en maken deel uit van het militaire vliegveld Valkenburg dat de Nederlanders in 1939 waren begonnen, maar dat door de Duitsers werd overgenomen en uitgebreid. Na de oorlog werden de gebouwen in gebruik genomen door het Nederlandse leger, met name de Marine Luchtvaartdienst, maar ze staan inmiddels al heel lang leeg en maken door hun geslotenheid een wat mysterieuze indruk. Het vliegveld werd in 2006 gesloten. Er wordt nagedacht over een nieuwe bestemming, maar intussen neemt de natuur de gebouwen langzaam over.

Fietsen langs de Atlantikwall door de duinen is niet alleen een erg mooie tocht, maar brengt recente geschiedenis tot leven die vaak niet direct zichtbaar is. Soms moet je even moeite doen en dan blijkt die geschiedenis, ook hier weer, vlak voor je neus en onder je voeten te liggen.