1810-2010 Nederland tweehonderd jaar bij het Franse Keizerrijk

Dit jaar, om precies te zijn op 9 juli, zal het tweehonderd jaar geleden zijn dat ‘Nederland’ door Napoleon bij het Franse Keizerrijk werd ingelijfd. Als de zaken niet een andere wending hadden genomen, zouden we daar dit jaar het tweehonderdjarig bestaan van hebben kunnen vieren. Maar Napoleon verloor en daarom zal in 2013 het 200-jarig bestaan van de Oranje-monarchie worden gevierd. Het kan verkeren.

Na de val van de laatste Oranje-stadhouder in 1795 en de inval van de Franse revolutionaire legers onder generaal Pichegru, brak voor de Nederlandse gewesten een periode aan van ongekende veranderingen. Eeuwenoude instituties en privileges werden zonder pardon afgeschaft. Nieuwe wetten werden ingevoerd. De Bataafse Republiek werd geheel en al geschoeid op Franse leest. Een dergelijke revolutie van de instellingen was ongekend voor de federalistische Republiek der Zeven Verenigde Nederland, die helemaal niet zo ´verenigd´ waren als hun naam aangeeft, maar een permanent strijdtoneel waren geweest van particuliere en groepsbelangen. In die oude Republiek was het onmogelijk om besluiten te nemen als een deel van de gewesten daar tegen was. Alleen Amsterdam en Holland konden soms besluiten doordrukken, maar ook zij hadden niet de totale macht en moesten altijd steun verwerven bij anderen. Het befaamde poldermodel is immers niets anders als het verenigen van tegenstrijdige belangen in het voordeel van de sterkste partij.

Frankrijk kende al eeuwen een staat die centraal, vanuit Parijs, werd bestuurd. De koning van Frankrijk en na hem de revolutionaire leiders en na hen op zijn beurt Napoleon, waren niet zo van het overleg. Beslissingen werden van bovenaf opgelegd en niet eindeloos gewikt en gewogen, zoals men in onze streken gewend was. Dat lijkt wel positief, dat oude poldermodel en het collegiale bestuur, maar het was niet minder ondemocratisch. Het volk had niets in te brengen, de belangen van de elite stonden immers voorop. Maar ook de leiders van de Bataafse Republiek konden het Franse belang onvoldoende overbrengen.

In 1806 stichtte Napoleon daarom het Koninkrijk Holland en benoemde zijn broer Lodewijk Napoleon (1778-1846) tot koning (“Iek ben de conijn van Olland”). De oude gewestelijke indeling werd per decreet vervangen door een nieuwe, gebaseerd op bestuurlijke logica in plaats van traditie. De rechtspraak werd hervormd en voortaan was iedereen in naam gelijk voor de wet. Wetboeken waarborgden de eenheid van rechtspraak. Er kwam een Academie van Wetenschappen, een Koninklijke Bibliotheek en een Koninklijk Museum, voorloper van het Rijksmuseum.

Maar het ging Napoleon allemaal niet ver genoeg. De Nederlandse bestuurders wisten regelmatig Lodewijk voor hun karretje te spannen. Daar kwam nog bij dat keizer Napoleon zijn greep op de bevolking verder wilde vergroten. De burgerlijke stand werd ingevoerd, niet zozeer uit nobele motieven, maar omdat Napoleon ook de Nederlanders wilde kunnen inschakelen voor de dienstplicht. Zijn legers hadden immers steeds meer verse soldaten nodig, mede met het oog op de invasie in Rusland. Lodewijk Napoleon werd aan de kant gezet en Nederland werd geheel en al ingelijfd bij het keizerrijk, zij het dan voor slechts enkele jaren.

Nu wil ik hier helemaal geen lans breken voor de nietsontziende dictator die Napoleon ook was. Feit is wel dat een groot deel van de Franse hervormingen na 1813 weer werd teruggedraaid. Het federalisme en de behoefte om te polderen bleken  te sterk voor een ‘modern’ bestuur. Wat blijft is de constatering dat in de Franse tijd, tussen 1795 en 1813, Nederland in bestuurlijk en juridisch opzicht een enorme sprong voorwaarts heeft gemaakt, die niet gemaakt zou zijn zonder de buitenlandse (Franse) inmenging. Een dergelijke besluitvaardigheid heeft Nederland sinds die tijd niet meer gekend.

Soms, temidden van allerlei slepende, stroperige kwesties zou je daarom wel eens willen dat er een nieuwe ‘conijn’ of empéreur was die zegt: ‘Kom op, met al die particuliere belangen en belangetjes heb ik even niets te maken. We doen wat het best is voor het land als geheel!’